منابع آلاینده هوا در ایران کدامند؟
برای سهولت مطالعه، منابع مختلف آلودگی هوا را بصورت ذیل دسته‌بندی می نماییم:
1-1-1- منابع طبیعی
منابع طبیعی شامل آلودگی هایی است که انسان در آن دخالت ندارد و در اثر فعالیت های مختلف در طبیعت بوجود می آیند. مانند گازهای آتشفشانی و یا گازهای گوگردی و کلر، متان، منواکسید کربن و دی اکسیدکربن که در اثر تخمیر مواد در طبیعت تولید می شوند، همچنین گرده گیاهانی که آلرژی زا هستند. از آنجاییکه پراکنش این آلاینده ها در طبیعت دوره کوتاهی دارند و جزئی از چرخه طبیعت هستند در طبیعت چندین مکانیسم خودپالایی وجود دارد که سطح زمین را برای حیات موجودات مناسب و قابل تحمل می‌سازد. نقش انسان در کنترل آلودگی ناشی از منابع طبیعی بسیار اندک است اما انسان با بر هم زدن تعادل اکولوژیکی و طبیعی ناشی از آلودگی مصنوعی می‌تواند وضع را بدتر نموده و بر میزان آلودگی طبیعی بیافزاید.
1-1-2- منابع مصنوعی
منابع مصنوعی به منابعی می گویند که انسان مستقیماً در آنها دخالت دارد و به صورت مستقیم یا غیر مستقیم آنها را تولید و وارد طبیعت می نماید. منابع مصنوعی خود به دو زیر مجموعه منابع ساکن و متحرک تقسیم بندی می شوند:
بخش خانگی/تجاری
آلاینده های ناشی از این منبع در اثر فعالیت های خانگی و تجاری شامل احتراق سوخت جهت گرمایش و پخت و پز، نظافت یا استفاده از حشره کش ها ایجاد می شوند. اگر چه مقدار این آلودگی در مقایسه با منابع دیگر زیاد نیست، اما همین مقدار باعث افزایش آلودگی هوای محیط شهری می گردد.
بخش صنعتی
آلودگی ناشی از صنایع در اثر فعالیتهای مصنوعی ایجاد می‌شود. در میان صنایع نیروگاههای حرارتی، کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی، سیمانسازی، کاغذسازی، نساجی، دباغی و غیره منابع اصلی آلودگی هوا هستند. بکارگیری روش های مناسب کنترل آلودگی در کاهش آلودگی این منابع موثر خواهد بود.
بخش حمل و نقل
آلودگی ناشی از بخش حمل و نقل به علت شهرسازی بی‌رویه و سریع به اندازه آلودگی صنعتی مهم و از اهمیت برخوردار می‌باشد. آلودگی ناشی از حمل و نقل و وسایل نقلیه به شکل گازهای خروجی از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غیره می‌باشد. این آلودگی با اتخاذ روشهای برنامه‌ریزی کشوری، منطقه‌ای، شهری و استفاده از اتومبیلها و سوخت‌های مناسب همراه با اعمال تکنولوژی کنترل آلودگی به حداقل می‌رسد. آژانس حفاظت محیط زیست امریکا (USEPA) منابع عمده آلودگی هوا را به صورت زیر طبقه بندی کرده است.
1- حمل و نقل مانند: کشتی، هواپیما، قطار، اتومبیل و…
2- احتراق سوخت از منابع ساکن مانند: نیروگاههای برق و…
3- فرآیندهای صنعتی مانند: کارخانه‌های فولادسازی، نساجی، کاغذسازی و …
4- دفع مواد زائد جامد مانند: سوزاندن زباله در فضای باز، دفن بهداشتی زباله و سوزاندن زباله با دستگاه های زباله‌سوز و…
5- فرآیندهای متفرقه نظیر فعالیت های خانگی مانند: کاربرد حشره‌کش ها و تمیز کردن حشره‌کش ها و…
1-2- سهم منابع مختلف در انتشار آلاینده های هوا
امروزه آلودگی هوا یکی از مهمترین و اساسی ترین معضلات زیست محیطی کلان شهرهای دنیا بوده که از فعالیتها و پیشرفت های بشر بوجود آمده است. در ایران هشت کلان شهر به عنوان شهرهای آلوده معرفی شده اند که اولین و مهم ترین آنها شهر تهران می باشد. طی سالهای اخیر مطالعات زیادی بر روی منابع آلاینده، درصد تولید انواع آلاینده ها، روش های کنترل آلودگی هوا و شیوه های مدیریتی زیست محیطی و غیره انجام شده است که این تحقیقات توسط سازمان ها و ارگان های خارجی و یا داخلی به انجام رسیده است.
1-3- آلودگی هوای تهران ناشی از سیستم حمل و نقل (منابع متحرک)
مطالعات انجام شده نشان می دهد بیش از 80 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک یا وسایل نقلیه است. در بررسی انجام شده جهت دستیابی به تحلیلهای آماری، وسایل نقلیه در گروه بندیهای مشخصی تقسیم‌بندی شده‌اند. این گروه بندی ها شامل موارد ذیل می باشند :
خودروی سواری
وانت بار سبک (LDT)
تاکسی
مینی‌بوس
اتوبوس (غیر شرکت واحد)
اتوبوس شرکت واحد
موتور سیکلت
کامیون
در ادامه سهم آلودگی ناشی از هر گروه خودرو در شهر تهران در نمودارهای (2) الی (5) نمایش داده می شود. همان طور که قبلا نیز اشاره گردید جهت نمایش میزان آلودگی هوا ناشی از سیستم حمل و نقل در هوای تهران پنج آلاینده به طور شاخص اندازه گیری می شوند این آلاینده ها شامل: منواکسیدکربن، ذرات معلق، اکسیدهای ازت، دی اکسید گوگرد و هیدروکربن های نسوخته می باشند.
بر همین اساس میزان کل آلودگی هوای ناشی از منابع متحرک برابر 504,719,1 تن در سال می‌باشد. درصورتیکه سیستم حمل و نقل به زیر گروههای خودروهای سبک، موتورسیکلتها، اتوبوسهای شرکت واحد و سایر خودروهای دیزلی (شامل اتوبوسها، مینی‌بوسها و کامیونها و کامیونهای سبک) تقسیم‌بندی شود.
در ادامه سهم هر نوع از وسایل نقلیه در آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک بررسی خواهد شد درحالیکه منواکسیدکربن (CO) و ذرات معلق (10PM) به عنوان دو آلاینده اصلی شهر تهران شناخته شده اند.
کل میزان منواکسیدکربن منتشره از منابع متحرک (سیستم حمل و نقل) برابر 634/425/1 تن در سال می‌باشد. از این مقدار 385/101/1 تن توسط خودروهای سبک، 954/303 تن توسط موتور سیکلتها، 8616 تن توسط اتوبوسهای شرکت واحد و 11679 تن توسط سایر خودروهای دیزلی تولید می‌شود. سهم هر بخش از منابع متحرک در انتشار CO در هوای تهران در نمودار شکل (9) بیان می‌کند که بیشترین میزان آلایندة منواکسیدکربن توسط خودروهای سواری تولید می‌شود که این امر را می توان به دلیل تعداد بالای این نوع وسایل نقلیه نسبت به سایر وسایل، نوع تکنولوژی موتور این نوع خودروها و سوخت مورد استفاده در آنها دانست.
کل میزان ذرات معلق منتشره از سیستم حمل و نقل معادل 19397 تن در سال بوده است که از این میزان 11764 تن در سال توسط خودروهای سواری، 1763 تن در سال توسط موتورسیکلتها، 2134 تن در سال توسط اتوبوسهای شرکت واحد و 3736 تن در سال توسط سایر خودروهای دیزلی تولید می‌شود. در شکل (10) سهم هر بخش از منابع متحرک در ذرات معلق منتشره از منابع متحرک نشان داده شده است .